Pliska Rozeti
Pliska Rozeti, 1961’de Bulgaristan’ın Ortaçağ başkenti (İlk Bulgar Krallığı’Nın)Pliska’da bulunan yedi uçlu bronz bir rozettir. Arkeologlar tarafından 7-9. Yüzyıla tarihlenmektedir. Rozet, 7 köşeli yıldız şeklinde olup, 38 mm çapındadır. Murfatlar (Köstence bölgesi, Romanya) tipinde[1] Proto-Bulgar işaretleri ile yazılmıştır. Rozetin ön yüzündeki plakaya, Pliska ve Preslav’da en yaygın tamga (IYI) ve arka taraftaki her ışında bir runik yazıttan iki karakter kazınmıştır. Madalyon tasarımında bulunan IYI sembolü ve glagolitik alfabenin ilk harfi günümüzde Bulgaristan’daki milliyetçi hareketler tarafından sıkça kullanılmaktadır. Bir Türk dili konuştuğu sanılan, Proto-Bulgarın yazıtlarındaki sembol ve başlıkların Orhun vadisindekilerle benzerlik gösterdiği iddia edilmektedir.[2] Rozetteki işaretlerin yaklaşık üçte birinin Orkhon-Yenisei türündeki runik benzeri yazıtlarda bulunmasına karşın bazı araştırmacılar yazının gerçekten Bulgarca olduğuna inanmaktadır. [3]
Pliska Rozeti olarak da bilinen bu eser, keşfinin ilk Bulgar arkeolog S. Vaklinov tarafından duyurulduğu 1977’den beri popülerlik kazanmıştır. Rozet sadece
alışmadık şekli ile değil aynı zamanda üst tarafındaki her bir parmağın üzerinde garip işaret veya karakter çiftlerinin varlığı nedeniyle bilim adamlarının dikkatini çekmiştir. Arka yüzün ortasına, I, Y ve I harflerinin bir kombinasyonu gibi görünen bir sembol kazınmıştır ki “cennet” veya “gökyüzü” olarak yorumlanmaktadır. Bilim adamlarınca genel olarak kabul edilen yorum rozet’in yedi parmağının antik dünyada bilinen yedi gezegeni ile gökyüzü IYI’nin bağlantısının soyut tasviri olduğu ve yıldız falı (horosokop) bakma amacıyla kullanıldığıdır.
Çuvaşça dilinin bazı Proto-Bulgarca kelimeleri çözmek için olası bir anahtar olarak kullanılabileceğine çok güvenen E. Sachev tarafından rozetteki semboller okunmak istendiyse de başarılı olunamamıştır[4]. P. Dobrev ise V. Beshevliev’in “Proto-Bulgar: Gelenek ve Kültür” (1981) adlı kitabında ortaya attığı 7 gezegen varsayımını kabul ederek (Güneş ve Ay’ın geleneksel olarak bu yedi gezegenin kümesine dahil ediliyordu) Hıristiyanlık Öncesi Proto-Bulgarlar Bulgarlar tarafından kullanılmış olması muhtemel varsayımsal bir “fonetik” yazının varlığından bahsetti.[5] Rozetin tarihlendirilmesi de tartışma konusu olmuşsa da S. Vaklinov onu 8. – 9. yüzyıllara tarihlemiş ve düşüncesi günümüzde hemen hemen tüm araştırmacılar tarafından benimsenmiştir. Hıristiyanlığı ulusal bir din olarak kabul etmek veya reddetmek, kabulü durumunda Doğu’ya Konstantinopolis‘e mi veya Batıya Roma‘ya katılmalı konusunda kararsız kalan Bulgar Krallığı‘nın 867 yılında böyle bir horosokopu kullanarak son bir kereliğine de olsa yıldızların fikrini öğrendiği fikri ortaya atılmıştır. Gerçekten de Roma‘dan Papa’yı temsil eden resmi bir heyet, Pliska kasabasına gelmiş ve 866’dan 870’e kadar orada kalmıştı.[6]
Notlar
[1] Murtaflar yazı tipi ve proto Bulgarca hakkında: https://www.kroraina.com/pb_lang/pbl_2_5.html
[2] Whittow, Mark. The Making of Orthodox Byzantium, 600–1025; Macmillan International Higher Education, 1996, ISBN 1349247650, s. 271.
[3] The Other Europe in the Middle Ages: Avars, Bulgars, Khazars and Cumans; Cilt 2, Ed. Florin Curta and Roman Kovalev; BRILL, 2008, ISBN 9004163891, s. 191.
- V. Beshevliev. Prabylgarski epigrafski pametnici, Sofia, 1981, s. 23
[4] E. Sachev. Nadpisyt vyrhu bronzovata rozeta ot Pliska, In: VEKOVE, Sofia, 1977, N 6, s. 78-81
[5] P. Dobrev. Kamennata kniga na prabylgarite, Sofia, 1992, s. 91-95.
[6] Sidorov, M., Kelevedzhiev, E. An Approach to Dating the Pliska Rosette. Bulgarian Academy of Sciences. December 21, 1998 URL: http://www.math.bas.bg/~keleved/dplisros/